Inleiding.
De planten- en Dierentuin in Batavia opende in 1864. Natuurlijk ging aan die opening een voorbereiding vooraf.
Dit blog gaat over één van de medeoprichters van deze Planten- en Dierentuin en de man die het terrein ter beschikking stelde.
Het gaat om Raden Saleh. Zijn volledige naam was Salèh Sarief Bustaman. Hij werd geboren rond 1811 in Buitenzorg, het huidige Bogor.
Raden of radèn is een adellijke aanspreektitel die gevoerd wordt door afstammelingen van verschillende vorstenfamilies onder andere op Java.
Het leven van Raden Saleh.
Raden Saleh stamde uit een Javaans regentengeslacht uit Semarang. Toen hij nog vrij jong was werd het duidelijk dat hij een begenadigd tekenaar was. Hij ging in de leer bij de Belgische schilder Antoine Payen, die ook in Buitenzorg woonde. Deze schilder zorgde er in overleg met de regering in Nederlands-Indië voor dat Raden Saleh met een beurs naar Nederland werd gestuurd waar hij vanaf 1829 een schildersopleiding kon gaan volgen. Met deze beurs ging Raden Saleh in de leer bij de schilder Cornelis Kruseman bij wie hij vooral leerde portretten schilderen en ook kreeg hij les van Andreas Schelfhout die hem vooral het schilderen van landschappen leerde. Raden Saleh heeft in Den Haag veel mensen die hem ondersteunen en ook koning Willem I heeft belangstelling voor deze Javaanse schilder. Raden Saleh heeft veel belangstelling voor het schilderen van natuur, wilde dieren, leeuwen, tijgers, herten enzovoort. Bij de dompteur en latere directeur van de dierentuin van Rotterdam Pierre Henri Martin mag hij zijn beroemde leeuw Nero bestuderen.
Op die manier krijgt hij het schilderen van de wilde dieren goed in de vingers en dat wordt ook een belangrijk onderwerp voor zijn schilderijen. Ook gaat hij vaak naar het Rijksprentenkabinet om daar schilderijen van Gerard Dou, Paulus Potter en Rembrandt te bestuderen en na te schilderen.
Ná de opleiding in Nederland gaat hij op reis door Europa, langs Europese hoven, waar hij vooral veel opdrachten voor het schilderen van portretten krijgt.
Zijn toelage van de regering wordt gewoon doorbetaald. Als Javaanse jongeling is hij een curiositeit. Men zag hem als een ‘oosterse prins’.
Dat imago gaf hem een extra glans en zorgde voor veel succes. Hij verkeert tijdens die jaren intensief en met veel plezier in hoge sociale Europese kringen. Hij verblijft 5 jaar aan het hof van de hertog van Saksen Coburg.
Als laatste bestemming in Europa verblijft hij enige tijd in Parijs en gaat daar met de schilder Horace Vernet mee naar Algiers, waar hij veel inspiratie opdoet voor zijn latere werken van wilde natuur en dieren. Hij mag in het atelier van Vernet werken. Daar begint hij met het schilderen aan één van zijn grootste werken Boschbrand.
Hij schildert heel veel dramatische historie- en natuurstukken.
1851 gaat Raden Saleh weer terug naar Nederlands Indië. Ook bij deze gelegenheid schenkt hij een schilderij aan Koning Willem III, Het is het grote doek ‘de Boschbrand’.
Hij had het bestemd voor Koning Willem II, maar voordat hij het aan hem kon overhandigen is Willem II overleden en heeft Raden Saleh het aan Willem III gegeven. Het doek krijgt een prominente plaats op paleis Het Loo, verhuist naar de zolder en na de dood van prinses Juliana verkopen haar erfgenamen, in dit geval haar kleinkinderen, het doek in 2014. Het hangt nu in het de National Gallery in Singapore. Men is in Nederland zeer ontstemd over deze verkoop, maar de Rijksvoorlichtingsdienst geeft als toelichting: ‘Het staat de erven van wijlen Prinses Juliana volledig vrij om te bepalen wat ermee wordt gedaan.’
Weer terug naar Nederlands-Indië.
Zoals eerder gezegd, in 1851 gaat Raden Saleh weer terug naar Nederlands-Indië.
Hij gaat als conservator voor de Nederlands Indische regering werken.
Ook gaat hij natuurlijk door met schilderen.
In 1857 schildert hij het stuk ‘Gevangenneming van Dipo Negoro’.
Een voorstelling die ook al eens door een Nederlandse schilder, Nicolaas Pieneman, is geschilderd.
De voorstellingen verschillen nogal van elkaar wat interpretatie betreft. De ene duidelijk geschilderd vanuit de overheerser, Nederland. Het schilderij van Raden Saleh heeft meer het perspectief van de opstandeling. Ook de titels van de twee schilderijen geven dat verschil duidelijk aan. Het schilderij van Nicolaas Pieneman heeft de titel: ‘De onderwerping van Diepo Negoro aan luitenant generaal baron De Kock’. Het schilderij van Raden Saleh heeft als titel: ‘Gevangenneming van Dipo Negoro’. Met deze gevangenneming van Dipo Negoro komt er een eind aan de Javaanse oorlog die van 1825-1830 duurde. Dat Raden Saleh dit schilderij heeft gemaakt is één van de redenen dat hij in het huidige Indonesië, net als Dipo Negoro, als volksheld wordt gezien. Het schilderij van Raden Saleh was oorspronkelijk een schenking aan Koning Willem III en is in 1978 geretourneerd aan Indonesië tijdens een staatsbezoek dat koningin Juliana aan Indonesië bracht.. Het hangt in het Nationale museum van Jakarta. Het schilderij van Nicolaas Pieneman hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam.
In Batavia trouwt Raden Saleh met Constancia von Mansfeld, ook bekend als Constancia Winckelhaagen. Dit huwelijk houdt niet lang stand, maar samen met Constancia laat hij in Menteng een kapitale villa bouwen.
Na dit huwelijk trouwt hij met Raden Ajoe Danoediredjoe.
Zijn samenwerking met de Planten- en Dierentuin.
Bij de villa in Menteng heeft hij 10 hectare grond. Hij werkt mee aan de voorbereidingen voor het openen van een Planten- en Dierentuin. De 10 hectare grond naast zijn villa schenkt Raden Saleh aan de Planten- en Dierentuin en ook helpt hij met het ontwerpen van de tuin.
In 1864 wordt de Planten- en Dierentuin geopend en in 1866 wordt Raden Saleh benoemd tot eerste erelid van de organisatie Planten- en Dierentuin in Batavia.
In 1875 vertrekt hij voor een tweede reis naar Europa, waarvan hij in 1878 weer terugkeert. In 1880 overlijdt hij nogal plotseling.
Het terrein van de oude Planten- en Dierentuin wordt op den duur veel te klein en in 1966 verhuist de dierentuin naar een véél groter terrein, nu 147 hectare groot, in Zuid Jakarta. De dierentuin heet Ragunan Zoo. Bij de ingang van die nieuwe dierentuin staat een groot borstbeeld van Raden Saleh.
Schilderijen van Raden Saleh.
Tenslotte: een kleine verzameling van werken van de schilder Raden Saleh.
Dit is het introductieblog over de Planten- en dierentuin in Batavia: De planten- en dierentuin in Batavia. 1880-1905. Introductieblog.
N.B. Voor het schrijven en samenstellen van dit blog heb ik gebruik gemaakt van meerdere in formatiebronnen:
- Wikipedia
- Artikelen uit NRC, De Groene Amsterdammer, de Volkskrant en Trouw.
- http://resources.huygens.knaw.nl/
- https://www.rijksmuseum.nl/nl/rijksstudio/69196–joss-wibisono/verzamelingen/raden-saleh?ii=0&p=0 Informatie van het Rijksmuseum
- https://rkd.nl/nl/ RKD Nederlands instituut voor kunstgeschiedenis.
- http://www.indonesienu.nl/nu-actueel/dierentuin-ragunan-oudste-dierentuin-van-indonesie
- https://museumrotterdam.nl/
- Foto’s van Woodbury & Page. Te vinden in de fotocollectie van het Tropenmuseum.
Ons soort mensen 